Buna, kestirimci bakım güzel bir örnektir. Kestirimci bakım, bir dizi problemi tetikleyip büyük bir sorun çıkmasına neden olabilecek o ilk değişkenin sinyallerini farketmek ve duyarlılık göstermekle ilgilidir. Çünkü bir civatanın gevşeyebilmesi, bir sensörün bozulabilmesi, bir göstergenin yanlış gösterebilmesi, uygunsuz bir davranışın gelişebilmesiyle ilgili sinyallere duyarsız kalma seçimimiz; çok büyük kayıplara neden olur.
Kendi kişisel tarihçenizi gözden geçirirken biraz derine baktığınızda da o domino taşı etkisi yapan seçiminizi bulabilirsiniz. O ilk taş! Kök neden! Problem çözmede kök nedeni bulmak için bazı teknikler vardır. Bunlar içinde en yaygını 5Neden Analizidir. Çok teknik görünse de aslında yaşamın göbeğinde bile işinize yarar. Geriye doğru 5 kez sorarsınız. Şöyle ki: X oldu, neden? Y yüzünden. Y neden oldu? Z yüzünden. Z Neden oldu? Q yüzünden. Q neden oldu? P yüzünden. Kök nedeni bulur ve iyileştirirseniz alacağınız sonuçlar da iyileşir. Yani P'nin tekrar olmasını engelleyecek bir çözüm ortaya koyarsanız; Q, Z, Y, X 'in de tekrar olmasını engellersiniz. Ve X problemi bir daha yaşanmaz.
Fringe izleyeniniz kimler bilmiyorum. Yaptığı bir şey yüzünden evrenin dokusunda bozulmaya neden olan Walter'a Gözcü'nün söyledikleri tam da yukarıda anlattığım 5Nedenli kelebek etkisidir. Çarpıcı! Gözcü, Walter'a şöyle der: "Sizi kurtardığımda Peter bir ateş böceği yakalamıştı. Onun bunu yapacağını bilemezdim. Veya sırf yakaladı diye, beş kilometre ötede bir genç kızın yakalayamayacağını ve onun gece boyu yeni bir ateş böceği aramaya devam edeceğini. Ya da sırf eve dönmedi diye babasının onu aramaya çıkacağını ve yağmurda arabayı sürerken o sırada Harward önündeki ışıkların kırmızıya dönüştünde onun birden duramayıp bir yayayı öldüreceğini bilemezdim."
Yaya birisi, karşıdan karşıya geçerken duramayan bir araba çarpmasıyla öldü. Hadi 5Nedene bakalım:
Neden araba duramadı?
Çünkü kullanan adam çok kaygılıydı ve dikkati bambaşka bir yerdeydi.
Neden adam o kadar kaygılı ve dikkati bambaşka yerdeydi?
Çünkü ateşböceği aramaya çıkan kızı eve gelememişti.
Neden, ateşböceği aramaya çıkan kızı eve gelememişti?
Çünkü onun tarafından kolayca bulunabilecek bir ateşböceği, Peter tarafından bulunabilmişti.
Neden kız tarafından kolayca bulunabilecek ateşböceği, Peter tarafından bulunabilmişti?
Çünkü Peter, olmaması gereken bir yerdeydi.
Neden Peter olmaması gereken bir yerdeydi?
Çünkü Walter ve Gözcü doğal işleyişe müdahale etmişti. (spoiler: Walter, Peter'ı diğer evrenden bu evrene kaçırdı. Sadece gözlem yapmakla sorumlu Gözcü ise bu evrende yaşam hakkı olmadığını bildiği ve kendisinin de müdahale yetkisi olmadığı halde Peter'ı boğulmaktan kurtardı).
Yine Peter'ın hayatı tehlikede ve Walter, zamanı bükebildiği için gelecek-geçmiş ve şu anı birlikte görebilen Gözcü'ye soruyor: Oğlum ölecek mi? Nasıl kurtarabilirim onu?
Gözcü'nün yanıtı efsane: "Bildiğim bazı şeyler var. Ama bilmediğim şeyler de var. Aynı anda bir çok olası gelecek birden yaşanıyor. Sana hepsini anlatabilirim. Ama hangisi yaşanıp geçmiş olacak bunu bilemem. Çünkü her eylemin bir etkisi oluyor. Bunların bazısı bariz, bazısı hemen belli olmayan etkiler. Örneğin seni ve Peter'ı o yaz gölde boğulmaktan kurtardıktan sonra Peter bir ateş böceği yakalamıştı. Onun bunu yapacağını bilemezdim...."
Velhasıl bir görmezden gelme, bir kabul, bir ret ediş, bir fiil, bir hamle, bir refleks, bir durumdan vazife çıkarma hali .. her ne ise aslında seçimimizdir. Ve mutlaka her seçimin; kelebek etkisiyle, sorumluluğu bize ait olan sonuçları doğar. O sonuçların bariz olanlarını öngörebilsek de hemen belli olmayacak bazı etkilerini bilemeyebiliriz. Bu yüzden o ilk sinyale duyarlılık gösterme sorumluluğumuz var. Buna karşılık; duyarlı da davransak duyarsız da davransak yaratılmış düzende daima, seçimimizin sonuçlarıyla yüzleştiriliriz....
Walter'ı sinyallere karşı kör-sağır yapan şey kibri ve bencilliğiydi. Kendimize dönüp baktığımızda bizi kör ve sağır yapan şey ne?